FİZİK KANUNLARI – MUCİZE İKİLEMİ

Makalenin sunum dosyasını indirmek için lütfen tıklayın…

ÖZET

‘Aciz bırakan’ anlamına gelen mucize, peygamberlerden zuhur eden ve insanların benzerini yapmaya güç yetiremediği olağanüstü hal, söz, ve hareketlerdir. Mucizeler, Allah tarafından gönderildikleri iddiasıyla ortaya çıkan kişilerin iddialarının Allah tarafından doğrulandığını gösteren delil ve şahitlerdir. Mucizeler, normal şartlarda yani evrende hükümferma olan fizik kanunları açısından bakıldığında, meydana gelmesi mümkün olmayan ve bir veya birkaç temel kanunu açıkça ihlal ettiği için fizik, kimya, biyoloji, ve astronomi gibi doğal fenlerin “imkansız” damgasını vurduğu doğa-üstü hadiselerdir. O yüzden mucizeler, dikkatleri fizik kanunlarının mahkumu değil hakimi olan ve kanunları istediği gibi değiştirip iptal edebilen sonsuz kudret ve irade sahibi bir Zat’a çevirirler.

Fizik-ötesi hadiseler olan mucizelerin varlığı, akıl sahiplerine fizik-üstü bir Zat’ın varlığını gösterirken, mucizeleri izhar eden kişinin de kendi namına değil o Zat adına hareket ettiğini gösterir. Zaten o yüzden mucize gösteren insanların birinci ve en temel iddiası, kendisini bu harikulade hallerle donatıp insanlara elçi olarak gönderen o Zat’ın varlığıdır. Mucizeler, doğrulukları ile bilinen ve kendileri için hiçbir şey istemeyen hak peygamberlerle yalancı peygamberleri birbirinden ayıran turnusol kağıtlarıdır.

Biz insanlar açısından maddenin korunumu prensibi gibi fizik kanunları, ihlali mümkün olmayan muhkem kanunlardır. Ama, milletvekillerinin mecliste yaptığı kanunlardan farklı olarak, fizik kanunları, kanunu koyan Allah’ı bağlamaz. Çünkü iradesiyle tek başına kendi adına kanunu koymaya gücü olanın kanunu değiştirmeye ve gerekirse geçici olarak iptal etmeye de gücü vardır. Tüm mucizeler ve kerametler bir veya birden fazla fizik kanununun geçici ve sınırlı olarak iptal edilmesidir. Zaten bu yüzden mucizeler peygamberliğin gerekli ve yeterli bir şartı olmuştur. Neticede Allah’ın adetleri tabiat kanunları, adet dışı olaylar ise mucize veya keramettir.

Giriş

Kur’an-ı Kerim’de peygamberlerin kıssaları anlatılırken onların gösterdikleri mucizelere de yer verilir: “Bunun üzerine Mûsâ’ya, ‘Asan ile denize vur’ diye vahyettik. Deniz derhal yarıldı. Her parçası koca bir dağ gibiydi.” (Şu’ara, 26:63). “Şüphesiz ben size Rabbinizden bir mucize getirdim. Ben çamurdan kuş şeklinde bir şey yapar, ona üflerim. O da Allah’ın izniyle hemen kuş oluverir. Körü ve alacalıyı iyileştiririm ve Allah’ın izniyle ölüleri diriltirim. Evlerinizde ne yiyip ne biriktirdiğinizi size haber veririm. Eğer mü’minler iseniz bunda sizin için elbette bir ibret vardır.” (Al-i İmran, 3:49). “Saat yaklaştı ve ay yarıldı. Onlar bir mucize görseler yüz çevirirler ve ‘Süregelen bir sihirdir’ derler.” (Kamer, 54:1-2). “Andolsun ki biz Mûsâ’yı mucizelerimizle ve apaçık bir delille Firavun’a, Hâmân’a ve Kârûn’a gönderdik. Onlar ise; ‘Bu çok yalancı bir sihirbazdır’ dediler.” (Mü’min, 40:23-24). “(İçlerinden bazıları) ‘Eğer (bir şey) yapacaksanız, onu yakın da ilahlarınıza yardım edin’ dediler. ‘Ey ateş! İbrahim’e karşı serin ve esenlik ol’ dedik.” (Enbiya, 21:68-69). Bu ve benzeri ayetler olağanüstü hadiseler olan mucizelerin dinî bir realite olduğunu, ve mucizelerin peygamberlik davasının ayrılmaz bir parçası olduğunu göstermektedir.

Şu ayetler de halkın peygamberlerden mucize beklentisine dikkat çeker: “Sen de ancak bizim gibi bir beşersin. Eğer doğru söyleyenlerden isen haydi bize bir mucize getir.” (Şuara, 26:154). “Dediler ki: ‘Ona Rabbinden mucizeler indirilseydi ya!’ De ki: “Mucizeler ancak Allah katındadır ve ben ancak apaçık bir uyarıcıyım.” (Ankebut, 29:50). “Allah’ın izni olmadan hiçbir peygamber bir mucize getiremez.” (Ra’d, 13:38). Nitekim Hz. Muhammed’in (SAS) nübüvvet davası şöyle ifade edilebilir: “Ben, şu kâinat Hâlıkının mebusuyum. Delilim de şudur ki: Müstemir âdetini, benim dua ve iltimasımla değiştirecek. İşte, parmaklarıma bakınız, beş musluklu bir çeşme gibi akıttırıyor. Kamere bakınız, bir parmağımın işaretiyle iki parça ediyor. Şu ağaca bakınız, beni tasdik için yanıma geliyor, şehadet ediyor. Şu bir parça taama bakınız, iki üç adama ancak kâfi geldiği halde, işte, iki yüz, üç yüz adamı tok ediyor.“¹

Kur’an’da “O, hanginizin amelinin daha güzel olacağı konusunda sizi imtihan için, henüz Arş su üstünde iken gökleri ve yeri altı gün içinde yaratandır” (Hud, 11:7) ve “Şüphesiz biz insanı, karışım halindeki az bir sudan yarattık ve onu imtihan edeceğiz” (İnsan, 76:2) ayetleriyle belirtildiği gibi, din bir tecrübedir, ve dünya bir imtihan meydanıdır. O yüzden mucizeler teklif kanununa uygun bir tarzda akla kapı açarlar, ama iradeyi elden almazlar. Aksi halde imtihan sırrı bozulur, ve dünyanın yaratılış hikmeti yok olur. Bu teklif kanunu, mucizelerin belli bir mahalde kısa bir süre için vuku bulmasını gerektirir. Bediüzzaman’ın ifadesiyle, “Fakat sırr-ı teklif olan imtihan ve tecrübe muktezasıyla, elbette bedahet derecesinde ve ister istemez tasdike mecbur kalacak derecede mu’cize olmazdı. Çünki sırr-ı imtihan ve hikmet-i teklif iktiza eder ki, akla kapı açılsın ve aklın ihtiyarı elinden alınmasın. Eğer gayet bedihî bir surette olsa, o vakit aklın ihtiyarı kalmaz. Ebu Cehil de, Ebu Bekir gibi tasdik eder. İmtihan ve teklifin faidesi kalmaz. Kömür ile elmas bir seviyede kalırdı.”² Yani mucizelerin gökte daimi parlayan güneş gibi değil, yerde bir anda yanıp sönen bir flaş gibi olması gerekir. Öyle ki insanların bir kısmı, bizzat şahit oldukları mucizeleri nübüvvet iddiasında bulunan kişinin ciddiyet, doğruluk, ve yüksek ahlakıyla bir araya koyunca peygamberlik iddiasını aklın ve vicdanın gereği olarak kabul ederken diğer bir kısmı müşahede ettikleri harikulade halleri bir göz yanılması ve sihir olarak yorumlayıp peygamberlik iddiasında bulunan kişiyi mecnunluk ve mahir bir sihirbazlıkla itham ederek iman davetini reddedebilsinler.

Mucizeler peygamberlik davasına delil olarak kullanılmakla sınırlı değildir. Nitekim mucizeler inananlara ihtiyaç anında Allah’ın lütuf, ihsan, ve ikramının bir numunesi olarak ve imanlarını takviye için de gösterilmiştir. Peygamberlerin bereket duasıyla bir tabak yemekten yüzlerce kişinin doyması ve bir sürahi sütten bir o kadar kişinin doya doya içmesi gibi çok sayıda mucize nakledilir. Tabiat kanunlarının açık bir ihlali olan bu tür yoktan var olma hadiseleri, peygamber olmayan mübarek zatlardan da sudur edebilir ki Allah’ın ikramının bir tezahürü olan bu hadiselere keramet denir. Yani bir ilahi ikram olarak meydana gelen olağanüstü hadiseler peygamberlerden sudur ediyorsa mucize, aksi takdirde keramettir.

Görünürdeki Tabiat Kanunları – Mucize Çelişkisi

Fiziğin en temel kanunlarından birisi “madde yoktan var olmaz, var iken de yok olmaz” şeklinde ifade edilebilen ‘maddenin korunumu prensibi’dir³. Sekiz dilimli bir pizzanın 3 dilimini alınca geriye 5 dilim kalacağı basit gözleminden, madde-enerji dönüşümlerini de dikkate alarak yapılan en hassas bilimsel ölçümlere kadar her şey bu prensibin doğruluğunu teyid etmektedir. Ancak bazı dindar çevreler inkar edemedikleri bu bilimsel gerçeğe mesafeli durmaktadırlar, çünkü bunu Allah’ın yoktan var etmesine bir reddiye olarak algılamaktadırlar. Aslında fen bilimleri sadece objektif gözlemlere dayanarak görüneni ifade etmekte, ve Allah’ın yoktan var edip etmemesi konusunda hiçbir şey söylememektedir. Çünkü bu konu fen bilimlerinin ilgi alanı dışındadır. Bilim insanlarının doğa-üstü bir varlık hakkındaki sözleri bilimin gereği değil kendi görüş ve düşünceleridir.

Yer çekimi kanununu keşfeden ve klasik fiziğin babası olarak bilinen Isaac Newton, evreni büyük bir saat gibi bir makine olarak görme fikrine itiraz eder, ve bilim ile görüş arasındaki farka şöyle dikkat çeker: “Yer çekimi kanunu gezegenlerin hareketlerini açıklar, fakat gezegenleri kimin harekete geçirdiğini açıklayamaz.” Keza, fikirlerinden dolayı kilise tarafından aforoz edilen Galileo, Il Saggiatore adlı kitabında, bir bilim insanının pozisyonunu, kainat kitabını okumaya ve ondan bir anlam çıkarmaya çalışan bir kişi olarak tanımlar: “Felsefe (bilim) bu büyük kitapta – yani kainatta – yazılmıştır. Öyle bir kitap ki her zaman gözlemlerimize açıktır, ama önce biri dilini anlayıp yazıldığı harfler bilinemezse anlaşılamaz.” Modern fiziğin babası olarak bilinen Albert Einstein da varlıklara yazılmış birer kitap olarak bakar: “Biz içinde farklı dillerden bir sürü kitabın bulunduğu büyük bir kütüphaneye giren küçük bir çocuk pozisyonundayız. Çocuk bu kitapları birinin yazmış olması gerektiğini bilir ama nasıl olduğunu bilemez, kitapların yazıldığı dilleri anlayamaz. Çocuk belirli belirsizce kitapların organizasyonunda bir düzen olduğundan şüphelenir ama ne olduğunu anlayamaz. Bu bana göre, en zeki insanların bile Allaha yaklaşımı. Biz evreni mükemmel bir şekilde organize edilmiş görürüz ve evrenin belli kurallara uyduğunu anlarız ama bunları kabaca, belli belirsizce anlarız.”⁴ Bediüzzaman Said Nursi varlıkları birer harf veya kelime ve tüm evreni de büyük bir kitap olarak görür, ve ondan ‘kitab-ı kebir-i kainat’ olarak bahseder.

İnsanların hiç yoktan var olmayı akıllarına sığdıramaması da meseleyi daha müşkül hale getirmekte ve kafa karışıklığına yol açmaktadır. Biz insanlar açısından maddenin (daha doğrusu madde+enerji’nin) korunumu kanunu, ihlali mümkün olmayan muhkem bir kanundur. Zaten bu kanunun bir gereği olarak yoktan enerji var ettiği iddiasıyla ortaya çıkan bütün devr-i daim makinesi iddiaları kategorik olarak reddedilir. Ama bu durum, din felsefesi açısından bakılınca, kanunu koyan Allah’ı bağlamaz. Çünkü iradesiyle kanunu koymaya gücü olanın kanunu değiştirmeye ve gerekirse geçici olarak iptal etmeye de gücü vardır. Tüm mucizeler ve kerametler bir veya birden fazla tabiat kanununun bu şekilde geçici ve sınırlı olarak iptal edilmesine dayanır. Zaten bu yüzden Allah’ın elçisi oldukları iddiasıyla ortaya çıkanlardan iddialarını ispat için halkın ilk talebi, normal şartlar altında vuku bulması imkansız olan mucize göstermelerini istemek olmuştur. Çünkü halk da gayet iyi biliyor ki beş kişilik bir yemek ile beş yüz kişiyi doyurmak, ancak maddenin korunumu kanununun geçici iptali ile mümkündür, ve bunu da bilim insanları dahil hiç kimse kendi gücüyle yapamaz.

Her şey böyle yerli yerine ve doğru bir perspektife oturtulunca bir kişi gayet iyi bir fizikçi olmakla beraber mucizelere de gönül rahatlığıyla inanan gayet inançlı biri – yani içinde hiçbir çelişki yaşamayan dindar bir fenci – olabilir. Örneğin ‘Newton’un birinci, ikinci, ve üçüncü kanunları’ olarak bilinen fiziğin en temel kanunlarını formüle eden Isaac Newton İncil üzerinde de ciddi çalışmalar yapan son derece dindar biri idi. Gelmiş geçmiş en büyük iki fizikçiden ikincisi olan Albert Einstein da ateistliği reddetmiş, ve tanrı inancı olan biri olduğunu ifade etmiştir. Allah’a inanıp maddenin korunumu gibi fizik kanunlarına olan inancından dolayı mucizelere inanmakta zorlanan bir kişi, inandığı Allah’ın vasıflarını önkabullerden sıyrılarak tekrar etraflıca değerlendirmelidir. Evreni bir kudret mucizesi olarak hiç yoktan var ettiğine inanılan bir Zat, hikmeti iktiza ederse, istediği şeyi istediği zaman yoktan var edebilir. Bereket kavramı da bu çerçevede değerlendirilebilir.

Hz. İsa’nın Babasız Dünyaya Gelişi

Hz. İsa’nın biyoloji kanunlarına aykırı olarak babasız dünyaya gelişi, hem Hıristiyanlık hem de İslam dünyasında birçok tartışmaları ve sebepler dahilinde izah teşebbüslerini de beraberinde getirmiştir. Bediüzzaman konuyla ilgili Kur’an ayetini nazara verir, ve kanunlara olan istisnalara dikkat çekerek olayı doğru zeminde irdeler: “‘Allah katında Îsâ’nın misali Âdem’in misali gibidir’ (Kur’an, 3:59) gibi nusûs-u kat’iye [mânâsı açık ve kesin olan söz ve ayet] ile Hazret-i İsâ Aleyhisselâm pedersiz olduğu kat’iyyeti varken, tenâsüldeki [üreme] bir kanunun muhâlefetini [aykırılığını] gayr-ı mümkün [imkansız] telâkki etmekle, vâhî te’vilât [boş teviller, yorumlar] ile bu metin ve esaslı hakikati değiştirmeye teşebbüs edenlerin sözüne ehemmiyet verilmez ve ehemmiyete değmez. Çünkü hiçbir kanun yoktur ki, şüzuzları [istisnaları] ve nâdirleri bulunmasın ve hâricine çıkmış fertleri bulunmasın. Ve hiçbir kaide-i külliye [genel kural] yoktur ki, hârika fertler ile tahsis edilmesin [özel hali olmasın]. Zaman-ı Âdem’den beri bir kanundan hiçbir fert şüzûz etmemek [istisna olmamak] ve hâricine çıkmamak olamaz. Evvelâ, bu kanun-u tenâsül [üreme kanunu], mebde’ [ilk, ata, başlagıç] itibârıyla, iki yüz bin envâ-ı hayvânâtın mebde’leriyle [hayvan türlerinin ilkleriyle] hark edilmiş [delinmiş] ve nihâyet verilmiş. Yani, en evvelki pederleri âdetâ Âdem’leri hükmünde, iki yüz bin o evvelki pederler, kanun-u tenâsülü hark etmişler [üreme kanununu delmişler]. Peder ve valideden gelmemişler ve o kanun hâricinde vücud verilmiş.” ⁵

Bediüzzaman devamla tabiatta bir erkekle bir dişiden üremeden neslini devam ettiren yüzbinlerce türün varlığına dikkat çeker. Sonra da ilk yaratılışlarda ve sonrasında bu kadar çoklukla delinmiş bir kanunun insanlık aleminde 1900 yıl içinde bir defa delinmesini aklına sığıştıramayıp değişik izahlara sapanların aklını sorgular. Sonra da tabiat kanunu – ilahi irade ilişkisini nazara verip istisnaların hikmetlerini izah eder: “O bedbahtların kanun-u tabiî tâbir ettiği şeyler, emr-i İlâhî ve irâde-i Rabbâniyenin küllî bir cilvesi olan âdetullah kanunlarıdır ki, Cenâb-ı Hak, o âdâtını [adetlerini] bazı hikmet için değiştirir. Her şeyde ve her kanunda irâde ve ihtiyârının hükmettiğini gösterir. Hârikulâde bazı fertlerde hark-ı âdât [adetlerin dışına çıkma] eder. ‘Allah katında Îsâ’nın misali Âdem’in misali gibidir’ (Kur’an, 3:59) fermânıyla bu hakikati gösterir.” ⁶

Farklı bir Varlık Boyutu Olarak Tabiat Kanunları

Kanun ve kurallar tüm dünyada düzen ve huzurun temelleridir, ve bu, evrende de böyledir. Mesela sadece yerçekimi kanunu iptal oluverse her şey havada uçuşmaya başlar, ve tam bir kaos olur. Atom çekirdeklerinde quark ve protonları bir arada tutan güçlü kuvvet yok oluverse tüm atomlar parçalanıp evren bir parçacık bulutuna döner.

Bir ülkedeki kanunlar o ülkede yaşayanların genel iradesini, evrendeki kanunlar da tüm evrende hükümferma olan evrensel bir iradeyi yansıtır. Ülkelerde polisiye kuvvetler bireylerin kanunlara itaatini sağlar. Evrende ise bu işi evrensel kuvvetler ve etkiler yapar – yer çekimi kuvvetinin dünyada her şeyin yerçekimi kanununa itaatini sağlaması gibi.

Maddenin her zerresinin tüm fizik kanunlarına tam itaati ve kanunların ancak maddedeki tezahürüyle görülüp bilinmesi, kuvvet gibi, kanunların da kaynağının madde olduğu önyargısını oluşturmuştur. Ama maddenin temel yapıtaşı olan parçacık veya dalgalarda kanun diye bir unsur yoktur – aynen kanunlara itaat eden insanların vücutlarında da ‘kanun’ maddesi diye bir unsur olmaması gibi. Hatta denebilir ki evrendeki tüm kütle yok olsa da kütle çekim kanunu, ve hiçbir ısı iletimi olmasa da (tüm evrenin aynı sıcaklıkta olması durumu gibi) ısının iletimi kanunu geçerlidir. Aynen bir ülkede belli bir yılda hiç gelir vergisi toplanmamış olsa bile vergi kanununun gelirin veya gelir üreten insanların parçası olmamasından dolayı o ülkenin tamamında hala geçerli olması gibi. O yüzden kanunlar maddede tezahür eder, maddeye nüfuz eder, maddeye hükmeder, ama madde değildir. Ve dolayısıyla dıştan gelip maddeye hükmeden ‘irade’ sıfatı gibi fizik aleminin dışındandır. Yani fizik kanunlarının kendileri, fizik alemi dışında bir alemin varlığını iptal değil teyid eder, ve hatta gerektirir.

Bilimsel Devrim ve Dinden Uzaklaşma

Batı dünyası 5inci yüzyılda Roma’nın çöküşüyle başlayıp 15inci yüzyılda İstanbul’un düşüşüne kadar süren 1000 yıllık Orta Çağ döneminde ekonomiden edebiyat, sanat, ve bilime kadar tüm sahalarda genel bir durgunluk ve gerileme yaşamıştır. Orta çağda günlük hayatta din en baskın etken, ve din adamları doğrunun tek temsilcisi idi. Bu çağ, Kilise’ye olan kuvvetli itaat ve din adamlarının mutlak otoritesi ile bilinir. Aristotle’nin (M.Ö. 384-322) fiziksel evren ile ilgili dünyanın evrenin merkezi olması ve gezegenlerin dairesel yörüngelerde hareket etmesi gibi doktrinleri, bu çağda Kilisenin doktrinleri olarak adapte edildi. Fakat 16ncı yüzyılda Nicolaus Copernicus (1473-1543), Johannes Kepler (1571-1630), ve Galileo Galilei (1564-1642)’nin gözlem ve deneye dayalı çığır açıcı çalışmaları ve ardından 17nci yüzyılda Isaac Newton’un (1643-1727) fiziğin 3 temel kanununu formüle etmesi, Aristotle’nin doktrinini yıktı ve kilisenin itibarını düşürdü. Evren hakkında gözlem, deney, ve muhakemeye dayalı bu yeni bilgi edinme metodu, bilimsel metodun temellerini attı ve modern bilim çağını başlattı. Bilgi üzerindeki kıskacını gevşetmeye yanaşmayan dini otoriteye karşı yapılan bu isyan sonraları ‘bilimsel devrim’ olarak adlandırıldı ve bilim geliştikçe kilisenin gittikçe daha çok zemin kaybetmesini netice verdi. Devam ede gelen bilimsel buluşlar asırlar boyu süren anlayışları sarstı ve halkın dünya görüşünü değiştirdi. Ve sonunda akıl yürütmeye dayalı modern düşünce tarzını netice verdi.

Dünyanın güneş sisteminin merkezi olduğu faraziyesi gibi, doğruluğu sorgulanmadan yüzyıllar boyu devam ede gelen inançları yıkan ve doğal olaylara mantıklı izahlar getiren bilimsel buluşlar Batı’da kilisenin otoritesini ciddi olarak sarstı ve tüm dinî gerçekler hakkında artan bir şüpheciliğe yol açtı. Artık her şey kritik olarak sorgulanıyor ve yeni sorular yeni buluşlara kapı açıyordu. İnanç ve teslimiyet çağı yerini muhakeme çağına bırakırken, bilimin temsilciliği de ilham kaynaklı dini otoriteden akıl ve gözleme dayalı bilimsel kuruluşlara geçti. Neticede tüm bilinen evren bilimlerin çalışma sahası ilan edildi ve din metafizik ve moral değerler sahasına çekilmeye zorlandı.

Artık kilisenin duruşu zayıflamış ve dini gerçeklere güven sarsılmıştı. Fen bilimlerinin baskınlığı mucizeler ve doğa-üstü varlıklardan söz eden kutsal kitaplar gibi tabiat kanunlarını ihlal eden her şeye şüpheyle yaklaşılmasına sebep oldu. 20nci yüzyılın başlarında dine ve her nevi kutsala enaniyetle tepeden bakan oldukça başarılı ve bir o kadar da haddini bilmez bir bilim müessesesi vardı. Bilimsel çevrelerde, mantıklı bir kişinin Allah’a inanmasının mümkün olamayacağı bile konuşuluyordu. Hatta kimileri fenlerin ve materyalist dünya görüşünün egemenliğinin yaygınlaşmasıyla, din ve inancın artık geçmişte kalan şeyler olacağını iddia edecek kadar ileri gidiyordu.

Deizm ve Tabiat Tanrı (Panteizm)

17nci yüzyılda Newton’un evrendeki hareketli düzenin arkasında evrensel bir kütle çekimi olduğunu keşfetmesi, evrenin tabiat kanunları tarafından idare edildiği tarzında yeni bir anlayışa kapı açtı. Bu ve Kepler, Copernicus, ve Galileo gibi geçmiş doğa bilimcilerinin çalışmaları, bazılarında akıl-tabanlı bilimsel yaklaşımın dine uygulanması fikrini uyandırdı. Bu gelişmeler aynı zamanda Allah’ın evreni yarattıktan sonra tabiat kanunları uyarınca harekete geçirip sonra da kendi haline terkettiği görüşlerine kuvvet kazandırdı. Bu anlayış ‘deizm’ denen inanç sistemi veya felsefik görüşünün temelini oluşturdu. Alfred Montapert’in ifadesiyle, “Tabiat kanunları, dünyanın görünmeyen hükümetidir.” Deizm, dar manada teizm (dünya işlerine müdahale eden bir Allah’a inanma), politeizm (birçok tanrının varlığına inanmak), ve ateizm (bir tanrının varlığını tamamen reddetme)’den farklı bir inanç anlayışı getirmektedir.

Tabiat, evrenin yaratılışından beri yürürlükte olup her zaman ve zeminde geçerliliğini sürdüren ve kendileri gözle görülmedikleri ve maddi vücutları olmadığı halde varlıkları gözlemlerle sabit olan kanunların toplamından ibarettir. Yani tabiat, yerçekimi ve enerjinin korunumu gibi ‘tabiat kanunları’nın tamamından oluşan madde-dışı bir varlıktır. Madde-dışı veya fizik ötesi olması hasebiyle tabiat kanunları zaman ve zemine tabi değildir. Başka bir ifade ile zaman ve zemin üstüdür, ve hiçbir yerde olmamasına rağmen (etkisiyle) her yerdedir. Einstein’in ifadesiyle “evrenin kanunlarında bir ruh tezahür eder.”⁷ Madde-üstü bu vasıflar tabiatın tanrılaştırılmasına yol açmış, ve kökleri milattan öncesine Plato’ya kadar uzanıp Hollandalı filozof Baruch Spinoza’nın 17nci yüzyılda felsefik altyapısını oluşturduğu ve Albert Einstein ve Stephen Hawking gibi önde gelen fizikçilerin de tasvip ettiği panteizm felsefik akımına yol açmıştır. Panteizm tanımını ‘Allah her şeydir, her şey Allah’ klişesinde bulur, ve panteizmde madde, kuvvet, ve kanundan ibaret olan Tabiat ile Allah aynı gerçeğin iki değişik ismidir. Ancak bu görüş sonraları çok kısıtlayıcı bulunmuş, ve Allah’ın kainat üstü bir varlığı da olduğunu kabul eden panenteizm felsefik akımı doğmuştur.

Bediüzzaman ve Tabiat Kanunları

Risale-i Nur külliyatının müellifi Bediüzzaman Said Nursi (1877-1960) bir bilim felsefecisi gibi en derin konulara dahi el atmaktan kaçınmaz ve yaratılışla ve tabiat fikriyle yakından ilişkilendirildiği için kanun ve kuvvet gibi fiziğin en temel kavramlarının mahiyetini sorgular. Materyalist düşünürler büyük patlama sonucu oluştuğu öngörülen bildiğimiz fizik alemini varlığın tamamı olarak sunarken, Bediüzzaman alem-i şehadet diye tabir ettiği bu evrene ‘varlıkların cesedi’ olarak bakar. Tabiatı da bu cesedin unsur ve uzuvlarının davranışlarını bir düzen ve kayıt altına alan yaratılış kanun ve kaideleri olarak tarif eder ve tabiatı yaratıcının eserlerini bir kitap gibi basan ilahi bir matbaa olarak vasıflandırır: “Âlem-i şehadet denilen, cesed-i hilkatin anasır ve a’zasının ef’allerini [unsur ve uzuvların hareketlerini] intizam ve rabt altına alan şeriat-ı fıtriye-i İlahiye [İlâhi yaratılış kanunları] vardır. İşte şu şeriat-ı fıtriyedir ki “Tabiat” veya “Matbaa-i İlahiye” ile müsemmadır [isimlendirilir]. Evet, tabiat, hilkat-i kâinatta cârî [geçerli] olan kavanin-i itibariyesinin mecmu’ ve muhassalasından [görünmeyen, varlığı neticelerinden anlaşılan itibari kanunların tamamı ve bileşiminden] ibarettir.”⁸

Bediüzzaman’a göre kanun denen şey tabiat denen bu yaratılış anayasasının bir maddesi veya kısmı, kuvvet ise kanunların hükmünün icra edilmesidir. Örneğin yerçekimi kanunu tabiatın bir parçasıdır. Yerçekimi kuvveti ise yerçekimi kanununun hükmünün icra edilmesi ve dolayısı ile her şeyin kanunun öngördüğü tarzda yerin merkezine doğru çekilmesidir.

Tabiat kanunlarının hükümlerinin evrenin başlangıcından beri icra ediliyor olması ve insanın bazen hayali hakikat suretinde görme ve göstermeye olan meyli, hayalin baskısıyla aslında hava gibi gayet latif olan tabiatı genişlendirip kesifleştirerek, tabiata adeta gerçek bir vücut giydirilmesine zemin hazırlamıştır. Öyle ki adeta görünmeyen çok güçlü bir el, atomaltı parçacıklardan galaksilere kadar her şeye tam hükmetmekte, ve kanunları tavizsiz uygulamaktadır. Halbuki tabiat ve genel kuvvetler olarak bilinen şeyler şu evrene sebep ve kaynak olabilecek kabiliyette değillerdir. Ancak evrenin sanatkarından habersizlik ve inkarı mümkün olmayan harika düzenin zorlamasıyla, akılları hayrette bırakan kudret eserlerini aslında matbaadan öte birşey olmayan tabiattan bilmek, kitabın varlığını matbaanın varlığının doğal bir sonucu olarak görmek gibi geçersiz bir muhakemenin ürünüdür. Bediüzzaman’a göre tabiat olsa olsa bir su arkıdır, ve hayalin ölçüsüz müdahalesiyle su kaynağı ile karıştırılmamalıdır. Görmediği yazarını yok sayıp kitabı matbaanın bir telif eseri olarak gören geçersiz yaklaşım çok saplantılara ve hayret verici hallere yol açmıştır.⁹

Bediüzzaman, insanların tabiatı gözle görülmeyen kudretli bir hükümdar olarak hayal etmelerini çok da garipsemez. Çünkü insanın hür iradesiyle yaptığı işleri düzenleyen kanun ve kaidelere bazılarınca, pekala, yaptırım gücü olan dirayetli bir hâkim olarak bakılabilir. Bir dağ köyünden şehre ilk defa inen ve ortalıkta trafik polisi görmeyen bir kişi, arabaları kırmızıda durduran şeyin trafik kanunu olduğunu kabulde pek zorlanmayacaktır. Keza, rüşvet suçuna ağır cezalar öngörülen bir ülkede rüşvete bu ceza kanununun engel olduğunu söyleyenler çıkacaktır. Veya Kur’an’daki orucu farz kılan ayeti, gündüz yenip içilmesine izin vermeyen keskin görüşlü ruhanî bir varlık olarak hayal edenler olacaktır. Aslında bir kanun, kaide veya ayetin yaptırım gücü ne kadarsa, tabiat kanunlarının da yaptırım gücü o kadardır. Nasıl trafik kurallarının kendi başlarına trafiği düzenleme güçleri yoksa, tabiat kanunlarının da evrende kendi başlarına hayranlıkla gözlemlediğimiz düzeni sağlama güçleri olamaz. Keza bir canlının genetik haritasının çıkarılmış olması ve her hücrenin çekirdeğinde o canlının tüm özelliklerinin yazılı olması, tek bir hücrenin klonlama yoluyla belli kanunlar muvacehesinde o canlıya dönüşmesini basitleştirmez. Aksine, harikalığını güneş gibi parlatır.

Bir cep telefonunun tüm özellikleri ve üretim aşamalarının tüm detayları ve mühendislik çizimleri portakal çekirdeği büyüklüğündeki bir hafıza aletine yazılabilir. Şimdi bu çekirdeği cep telefonunun yapımında kullanılan malzemelerin bolca bulunduğu bir toprağa gömüp yerden bir cep telefonu (veya daha da garibi, dallarında yüzlerce cep telefonu asılı bir cep telefonu ağacı) çıkmasını bekleyen kişiyi herhalde akıl hastanesine gönderirler. Ama nedense tabiatta defalarca gözümüz önünde meydana gelen bundan çok daha garip olayların – göz alışkanlığından olsa gerek – farkına bile varılmıyor.

Mesela bir portakal ağacının ve meyvelerinin bütün özellikleri ve ağaç büyüyüp meyveler oluşurken geçilecek bütün aşamalar çekirdeklerinde yazılıdır. Çekirdekteki genetik kodları okuyabilen bir kişi bütün bunların detaylarını verebilir. Çekirdek uygun şartlar altında toprağa gömülünce çekirdeğin kökler oluşturup etrafından gerekli malzemeleri almasını ve adeta nanoteknoloji kullanarak atomik ölçekte üretim yapmasını, sağlam bir gövde ve dallar oluşturmasını, yapraklar dokumasını, güzel kokulu çiçekler açıp portakal yapımına geçmesini, her portakal içinde karanlık bir bölmede hiçbir alet kullanmayarak şeffaf zarlarla ayrılmış dilimler içinde gayet hijyen bir şekilde portakal suyunu tutabilen yüzlerce lifler yapmasını, sonunda her meyvenin dışını son derece sanatlı ve süslü su geçirmez koruyucu bir kabukla örtmesini nedense hiç garipsemiyoruz.

Maddenin bir düzen içindeki hareket ve değişimlere bakıp perde arkasında işleyen kanunları görüyoruz, ama nedense perde arkasında o görünmeyen el kitabına göre işleyen mucizevi tezgah ve tezgahtarları görmezden geliyoruz. Toprağa bir portakal tohumu ekerek gözünün önünde devasa bir portakal ağacının büyümesini ve dallarında portakallar oluşmasını hayretle seyreden bir kişinin büyük bir gururla ‘artık ben portakal yapıyorum’ iddiası ne kadar geçerli ise, canlıların çekirdeklerini kopyalayıp onlardaki gen dizilimleriyle oynandıktan sonra bu çekirdeğin uygun şartlarda üzerindeki yazılım doğrultusunda gelişip büyümesini seyredenlerin ‘ben yeni bir canlı yaptım’ iddiası da o kadar geçerlidir.

Bir kişi evde çöpe attığımız yemek ve sebze artıklarını hiç elektrik kullanmadan hijyen bir şekilde yumurtaya dönüştüren bir ev aleti yapacak olsa, herhalde böyle harika bir aletin mucidine en yüksek ödülleri layık görürdük. Ama aynı şeyi binlerce yıldır yapan tavuğu fark etmiyoruz bile. Keza, mağara ağzı gibi bir dehlizden daimi şekilde yeni arabalar çıkıp kamyonlara yükleniyorsa o dehlizin arkasında işçisi, mühendisi, tüm tezgahları ve elektrik şebekesine bağlantılarıyla tam teşekküllü bir araba fabrikasının olduğundan emin oluruz, ve aksini iddia edenlerin aklından şüphe ederiz. Ama belli sıcaklıkta belli bir süre tutulan bir tavuk yumurtasının bir gün kabuğunun çatlayıp içinden bir civcivin yürüyerek ve merakla etrafına bakarak çıkmasını hiç garipsemeyiz. Civcivi görünce “tabiat kanunları” deme kolaylığına kaçarız ama bir dehlizden çıkan yeni arabayı görünce “üretim teknikleri” deyip malzemenin belli şekillere girip gerekli bağlantıları oluşturarak arabanın kendi kendine meydana geldiğini söyleyerek işin içinden çıkamayız – tabi deli damgası yemek istemiyorsak.

Bediüzzaman evrende cari olan tabiat kanunlarının, fabrikalardaki üretim teknikleri gibi, sadece birer şablon olduklarını nazara verir, ve bu güçsüz, bilgisiz ve şuursuz kanunlarla kör tesadüfün asla kaynak, fail, ve san’atkar olamayacaklarını ifade eder. Dikkatleri de yumurtadan yeni çıkmış bir civciv misali san’at ve mühendislik harikası eserlerden aklın bir gereği olarak perde arkasındaki ilmi ve kudreti sonsuz olan müessir san’atkara çevirir. Portakal ve civciv örneklerinde olduğu gibi, bu sonsuz ilim ve kudret sahibi her şeyi o kadar kolay yaratmaktadır ki her şey gözönünde adeta kendi kendine oluvermektedir. Yani Bediüzzaman’a göre şu evrenin san’atkarının görülmesine engel olan şey, O’nun ilim ve kudretinin sonsuzluğudur.

Bediüzzaman her bir türün bir ilk atası veya Âdem’i olduğunu ifade eder ve Darwin’in türlerin bir tesadüfler zinciri sonrası birbirinden evrimleşerek ortaya çıktığı tezini reddeder. Yüzbinlerce türün her birinin ilk atalarının sonradan ve birbirinden bağımsız olarak meydana geldikleri konusunda da jeoloji, zooloji, ve botanik bilimleri ile hikmet denen her şeyin bir gayeye ve faydaya yönelik olduğunu ifade eden bilim felsefesini şahit gösterir. Hatta daha da ileri giderek her varlığın var olma ve yok olma şanslarının birbirine eşit olduğunu ama var edildiğini dikkate vererek, her türün her bir ferdinin de sonradan her şeyi hikmetle yapan bir sanatkarın kudret elinden çıktığını ifade eder. Delil olarak da Alfred Montapert’in ‘evrenin görünmeyen hükümeti’ olarak tarif ettiği kanunların gerçek bir varlığı olmadığını ve varlıklarının ekvator çizgisi gibi farazi olduğunu söyler. Sebeplerin şuursuz olduğunu ve dolayısı ile bu kadar hayret verici yaradılış silsileleri ve bu silsileleri oluşturan her biri acaip birer ilahi makine olan sayısız fertlerin son derece sanatlı bir şekilde hiç yoktan vücuda getirmeye kabiliyetlerinin olmadığını da ilave eder.¹⁰

Bediüzzamana göre, parçacıkların hareketinin arka planındaki kanunlara ve sebeplere olağanüstülük verilmesinin sebebi, olağanüstü bir varlığı kabul etmemekten doğan zorunluluk ve çaresizliktir: “Ezeliyet-i madde ve hareket-i zerrattan [parçacıkların hareketi] teşekkül-ü enva’ [türlerin oluşumu] gibi umûr-u bâtılaya [asılsız işler] ihtimal vermek, sırf başka şeyle nefsini ikna etmek sadedinde olduğu için, o umûrun [işler] esas-ı fasidesini [bozuk olan esas, çürük temel] tebeî [dolaylı, kasdî olmayan] nazarıyla adem-i derkinden neş’et eder [kavrayamamaktan doğar]. Evet, nefsini ikna etmek suretinde müteveccih olursa [yönelirse], muhaliyet [imkânsızlık] ve adem-i makuliyetine [akla uygun olmayış] hükmedecektir. Faraza kabul etse de, “tegafül-ü ani’s-Sâni'” [yaratıcıyı unutma, onu görmezlikten gelme] sebebiyle hasıl olan ızdırar [mecburiyet, çaresizlik] ile kabul edebilir.” ¹¹

Bediüzzaman devamla üstün yaratılışlı bir varlık olarak, insanın özü itibariyle daima hakkı aradığını ve fıtraten hakikate meyilli ve taraftar olduğunu ifade eder ve maksadının saadet olduğunu söyler. Ancak bazan yüksek kaliteli zannıyla veya kaliteli bir şey bulma ümidi kaybedilince kalitesiz ürünlere talip olabildiği gibi, gerçeğin net olarak görülmediği durumlarda yüzeysel bakışın etkisi ve şartların da zorlamasıyla kolaycılığa kaçarak akıl, vicdan, ve fıtratına rağmen gerçek dışı şeyleri gerçek olarak kabul edebilmektedir. Bediüzzaman, gerçek olarak sunulan tezlerdeki çelişkileri dikkate vererek insanları insaf, akıl, ve mantıklarını kullanmaya ve fikirlerin gerçekliğini sorgulamaya davet eder. Mesela varlıklardaki akılları hayrette bırakan eşsiz sanat ve güzellik ile kör tesadüfün nasıl bağdaşabileceğini, tüm bilim dalları her şeyin ilim ile yapıldığını ilan ederken yeni varoluşların arkasındaki gerçek itici gücün nasıl şuursuz sebebler olabileceğini, ve gerçek bir varlığı olmayıp hayalde cisimleştirilmiş bir fikirden ibaret olan tabiatın nasıl varlıkların kaynağı olabileceğini sorgular.¹²

Bediüzzaman her bir parçacığın komşularıyla bir araya gelip karşılıklı danışıp haberleşerek anlamlı bir düzen oluşturabilmesi için her bir parçacıkta parlak bilim insanlarının akılları ile beraber dahi siyasetçilerin diplomasisi olması gerektiğini söyler, ve aklın bu ihtimali reddettiğini ifade eder. Hakikatsız fikirlere dolaylı olarak uzaktan bakıldığı zaman doğru olmalarına bir ihtimal verilebilir. Ancak inceden inceye derinlemesine inceledikçe, doğru olma ihtimali ortadan kalkar. Bediüzzamana göre her biri birer sanat harikası olan varlıkları kör tesadüf ve parçacık hareketine vermek insanlığa yakışmaz: “Evet, insan düşündükçe, cemi’ sıfat-ı kemaliye [mükemmelliği ve eşsizliği gösteren tüm sıfatlar] ile muttasıf [vasıflanmış] olan Sâni’den [her şeyi mükemmel ve san’atlı bir şekilde yaratan Allah] istiğrab [garipseme] ve istinkâr [inkâr etme] ettikleri şu hayret-efza [hayret veren] masnuatı [san’atlı bir şekilde yaratılan varlıklar] tesadüf-ü amyâya [kör tesadüf] ve hareket-i zerrata [parçacıkların hareketi] isnad ettikleri [dayandırdıkları] için, insanı insaniyetten pişman eder.” ¹³

Risale-i Nur’da Yoktan Varetmek

Bediüzzaman, müellifi olduğu Risale-i Nur eserlerinde, birbiriyle çelişir görünen mucizeler ve tabiat kanunları ile ilgili kafa karışıklığının kaynağının geçersiz olan yaratan ile yaratılan kıyaslanması olduğunu ifade eder, ve her şeyi doğru perspektife yerleştirerek din-bilim gerginliğine mahal bırakmadan meseleyi kolayca halleder.

Bediüzzaman varlıklara açık bir göz ve uyanık bir kalp ve önyargıdan arındırılmış bir akıl ile bakar ve sap ile samanı ayırarak rastgele parçacık hareketlerinin bir sonucu olarak ortaya çıktığı iddia edilen kuvvet ve şekillerin türlerin özünü oluşturamayacağına dikkatleri çeker: “Harekât-ı zerrattan husulü [hasıl olma, meydana gelme] dava olunan [öne sürülen] kuvvet ve suretler, araziyetleri [zâtî olmayan hâl ve keyfiyet] cihetiyle enva’daki [nevler, türler] mübayenet-i cevheriyeyi [özdeki farklılık] teşkil edemez. Araz [bir varlığın bizzat kendinde olmayan ve ona ilişen, takılan özellikler] cevher [öz, esas, fıtrat] olamaz.”¹⁴ Gözlemlere ve aklî muhakemeye dayalı bu tesbitten sonra Bediüzzaman türleri ve türlerin alt gruplarını birbirinden ayıran bütün özelliklerin adem-i sırf diye tabir ettiği mutlak yokluktan yani hiç yoktan varedildikleri hükmünü çıkarır.

Allah’ın hiç yoktan var etmesi ile ilgili soruyu Bediüzzaman şöyle takdim eder: “Eğer desen: Delil-i ihtiraî [hiç yoktan varetmenin delili] i’tâ-i vücuddur [vücut verme, var etme]. İ’tâ-i vücud ise; i’dam-ı mevcudun refikidir [var olanın yok edilmesinin arkadaşıdır]. Halbuki adem-i sırftan vücudu [hiç yoktan var oluşu] ve vücud-u mahzdan adem-i sırfı [var iken tamamen yok oluşu] aklımız tasavvur edemiyor [almıyor, hayal edemiyor].” Bu konuda aklın zorlanması ve hayalin aciz kalmasını aldatıcı bir kıyaslamanın vahim bir sonucu olarak değerlendiren Bediüzzaman şu cevabı verir:

“İcad ve ibda-i İlahîyi [Allah’ın hiç yoktan icat ve var etmesini] abdin san’at ve kesbine [kulun san’at ve işlemesine] kıyas edersiniz. Halbuki abdin elinden bir zerreyi imate [varken yok etme] veyahut icad etmek [yoktan var etmek] gelmez. Belki yalnız umûr-u itibariye [meridyenler gibi gerçek varlığı olmadığı halde var sayılan şeyler, işler] ve terkibiyede [var olan maddelerden yeni şeyler yapmaya dayanan işler] bir san’at ve kesbi [işleme, elde etme] vardır. Evet, bu kıyas aldatıcıdır, insan kendini ondan kurtaramıyor.” ¹⁵

Bediüzzaman insanın hiç yoktan var olmak ve var iken yok oluvermek gibi dünyada benzerini görmediği şeyleri (sihirbazların şapkadan tavşan çıkarması veya bir fili yok edivermesi gibi – tabi el çabukluğu ve göz yanılmasıyla) aklen kabulde zorlanmasının temel sebebini Allah’ın eserlerine O’nun tarafından bakmak yerine yaratılanlar tarafından bakmak olarak verir:

“İnsan kâinatta mümkinatın [varlıklar, varlığı da yokluğu da mümkün olan şeyler] öyle bir kuvvet ve kudretini görmemiş ki, icad-ı sırf [hiç yoktan var etme] ve i’dam-ı mahz [tamamen yok etme] etsin. Halbuki, hükm-ü aklîsi de daima üss-ül esası [temeli] müşahedattan neş’et eder [gözlemlerden kaynaklanır]. Demek, âsâr-ı İlahiyeye [Allah’ın eserleri] mümkinat tarafından bakıyor. Halbuki hayret-efza âsârıyla [hayret verici eserleriyle] müsbet [varlığı sabit] olan kudret-i Sâni’in canibinden [her şeyi san’atla yaratan Allah’ın kudreti tarafından] temaşa etmek [bakmak] gerektir. Demek ibadın [kullar] ve kâinatın, umûr-u itibariyeden [meridyen daireleri gibi gerçekte olmayıp varsayılan şeyler, işler] başka tesiri olmayan kuvvet ve kudretlerin cinsinden olan bir kudret-i mevhume [gerçekte olmayıp varsayılan güç] içinde Sânii farz ederek o noktadan şu mes’eleye temaşa ediyor [bakıyor]. Halbuki Vâcib-ül Vücud’un canibinden [varlığı zorunlu ve kendinden olan Allah tarafından], kudret-i tâmmesi nokta-i nazarından [tam ve noksansız kudret bakış açısından] bu mes’eleye temaşa etmek gerektir.” ¹⁶

Bediüzzaman devamla birinin eserlerini muhakeme ederken onun özelliklerinin göz önüne alınması gerektiğini ifade eder. Bu meyanda, eserleri birer mucize olan ve bakanları hayrette bırakan mükemmel ve sonsuz ilahi kudreti göz ardı ederek, Allah’a kendimizden birine bakıyormuş gibi sınırlı ölçülerle bakmanın geçersizliğine dikkat çeker.

Tabiat Kanunları ve Determinizm

Bediüzzaman evrendeki genel düzenin bir göstergesi olan ve kendilerini sebep-sonuç ilişkileri olarak gösteren kanunları Allah’ın adetleri olarak takdim eder. Ancak belirli kurallara bağlanmamış sıra-dışı olayları da nazara vererek Allah’ın iradesinin hiçbir kayıt altında olmadığını ifade eder ve dikkatleri sebeplerin kendilerinden sebepleri koyana çevirir:

“Kadîr-i Alîm ve Sâni-i Hakîm, kanuniyet şeklindeki âdâtının [adetler] gösterdiği nizam ve intizamla kudretini ve hikmetini ve hiçbir tesadüf işine karışmadığını izhar ettiği gibi; şuzûzât-ı kanuniye [kanun dışılıklar] ile, âdetinin harikalarıyla, tagayyürat-ı sûriye [şekil ve suret değişiklikleri] ile, teşahhusatın ihtilâfâtıyla [şahsiyetlerin farklılıklari ile], zuhur ve nüzul [meydana çıkma ve inme] zamanının tebeddülüyle [değişme] meşietini [ihtiyar, irade], iradetini [dileme, tercih], fâil-i muhtar [dilediğini yapmakta serbest olan fâil] olduğunu ve ihtiyarını ve hiçbir kayıt altında olmadığını izhar edip yeknesak perdesini yırtarak ve her şey, her anda, her şe’nde [durum, hal], her şeyinde O’na muhtaç ve rububiyetine münkad [egemenliğine boyun eğen] olduğunu ilâm etmekle [bildirmekle] gafleti dağıtıp ins ve cinnin nazarlarını esbabdan Müsebbibü’l-Esbaba çevirir [insan ve cinlerin dikkatlerini sebeplerden sebepleri koyana döndürür].” ¹⁷

Örnek olarak da hava ve bulut hareketleri ile bazı meyve ağaçlarının tüm şartlar uygun olmasına rağmen bazı yıllar meyve vermemesini gösterir. Güneşin ve ayın bir yıl sonra nerede hangi saatte doğacağı bellidir, ancak aynı şeyi cansız ve iradesiz olmalarına rağmen bulutlar ve yağmur için söylemek mümkün değildir. Yani yağmurun nerede, ne zaman, ve ne miktarda yağacağı kurallara bağlanmamıştır, ve bu yıl bol yağmur almış olan bir bölge gelecek yıl kuraklık yaşayabilir. Yağmurdaki belirsizlik olayı tek başına her şeyin kanunlarla önceden belirlendiği ve dolayısı ile kanunların mutlak hakim olduğu tezini savunan determinizm düşüncesini ciddi olarak sarsmaktadır.

Bediüzzaman yaratılışta en yüksek derecenin hayat ve rahmet olduğunu söyler, ve bunların cisimleşmiş hali olan yağmuru belli sebeplere bağlamayarak ve sıradanlaşmasına meydan vermeyerek Allah’ın insanları bu nimetleri farketmeye ve yok olabileceğini düşünerek şükretmeye teşvik ettiğini ifade eder: “Vücutta en mühim mevki hayat ve rahmetindir. Yağmur ise, menşe-i hayat ve mahz-ı rahmet [hayatın kaynağı ve merhametin tam kendisi] olduğu için, elbette o âb-ı hayat [hayat suyu], o mâ-i rahmet [rahmet suyu], gaflet veren ve hicap [örtü] olan yeknesak kaidesine girmeyecek. Belki, doğrudan doğruya Cenâb-ı Mün’im, Muhyî ve Rahmân ve Rahîm olan Zât-ı Zülcelâl [nimet veren, hayatı verici, merhamet ve şefkat sahibi olan yüce Zat], perdesiz, elinde tutacak, ta her vakit dua ve şükür kapılarını açık bırakacak.”¹⁸

Bediüzzaman insanların – tek yumurta ikizleri dahil – simalarındaki farklılığı da yine yaratıcının iradesine ve tabiat üstülüğüne vermekte, ve tabiat kanunlarının adeta bilgisayar kontrollü torna tezgahları tarzındaki mutlak belirleyiciliği önyargısını kırmaktadır. Tüm insanların yüzleri penguenlerde olduğu gibi aynı olsaydı, hiç kimse mevcut tabiat kanunlarına bir aykırılıktan söz etmez ve bunu yadırgamazdı. Hatta bunu daha doğal görürdü. Ancak kendimizi içinde bulduğumuz göz alışkanlığı bir çok sıradışılığı sıradanlaştırmakta, ve ülfet, sorgulanması gereken konularda insanları hissizleştirmektedir.

Beş duyu ve deneycilik (ampiriizm ve bilhassa pozitivizm) bilgi edinme mekanizmalarından sadece birisidir. Laboratuvarlarda denenmeye uygun olmayan ve dolayısıyla doğruluk veya yanlışlığı ölçümlere dayalı olarak belirlenemeyen bilgileri bilim-dışı ilan etmek bilimsellik değil önyargı ve taassuptur. Pozitivist yaklaşım gözlem ve deneye dayalı fen bilimleri için geçerli olabilir, ama bilim fen bilimlerinden ibaret değildir. Bir bakkalın terazisi ancak ağırlığı yani yerçekimine tabi olan şeyleri tartar. Teraziyle ölçülemediği için sıcaklığı, uzunluğu, elektrik yükünü, zamanı, ve ışığı görmezden gelmek ve hatta inkar etmek bilimsellik değil bilim bakkallığıdır. Bilgi ışığını alıp ölçen terazi akıldır, ve bilginin kendisi gibi akıl da madde-dışıdır. Bilgiyi sadece maddede yansıyan miktarıyla sınırlamak bilgiye haksızlıktır, ve bilim ve onun işleme merkezi olan aklı maddeleştirmeye kalkmaktır. Bu ise eşyanın tabiatına zıttır ve imkansızı talep etmektir. Çünkü beyin dahil maddenin temel yapı taşlarında ne bilgi vardır, ne de akıl.

Bediüzzaman pozitivist akıma tabi olan ve bilgiyi, gözlem ve deneylerle elde edilen kısımla sınırlayan kişiler için ‘aklı gözüne inmiş, kalbsiz, maneviyattan uzaklaşmış, körleşmiş’¹⁹ tabirlerini kullanır. Aklın dairesinin göz dairesinden, kalb dairesinin de akıl dairesinden çok daha geniş olduğuna dikkat çeker.

İrade

Katı bir determinist olan Fransız matematikçi ve astronom Pierre Simon Laplace (1749 – 1827) determinizmi somut bir şekilde şöyle açıklar: “Evrenin bu andaki haline geçmişinin sonucu ve geleceğinin sebebi olarak bakabiliriz. Belli bir anda tabiatı harekete geçiren kuvvetlerin tamamını ve tabiatı oluşturan her şeyin tüm pozisyonlarını bilen bir Zihin, eğer aynı zamanda bu verileri analiz ettirebilecek kadar kapsamlı ise, bu Zihin evrendeki en büyük cisimlerin hareketinden en küçük atomların hareketine kadar tüm hareketleri bir tek formülde ifade edebilirdi. Öyle bir Zihin için hiçbir şey belirsiz olmayacaktı, ve gelecek, aynen geçmiş gibi, gözlerinin önünde hazır olacaktı.²⁰” Bu ifadeler, varlıklarla birlikte düşüncelerin de sırf-madde fikriyle sınırlanmasının ve dolayısıyla madde ve kanunlar yoluyla maddeye etki eden kuvvet dışında bir varlık tanımamanın doğal bir sonucudur.

Maddeye olan bu çakılmışlık önde gelen bir çok düşünürü bile zor durumda bırakmıştır. Örneğin Albert Einstein fiziğe olan kesin inancı yüzünden katı bir determinist olmuştur, ve insanların bile serbest iradesinin olmaması gerektiğini savunmuştur: “İnsanların hareketleri bilardo topu, gezegenler, ve yıldızların hareketleri kadar önceden bellidir. İnsanların hareketleri kontrolleri dışında fizik ve psikolojik kanunlarca belirlenir. Bir böcek için de belirlenmiştir, bir yıldız için de.”²¹

Bir teorinin doğruluğunu ispatlamak mümkün olmayabilir, ama yanlışlığını ispatlamak gayet kolaydır. Bunun da en basit yolu gözlemlerle çeliştiğini göstermektir. Bir örnek vermek gerekirse, nehre bırakılan bir tahta parçasının su içinde ne tür hareket edeceği ve hangi zamanda nerede olacağı önceden bilinebilir. Çünkü hareket, nehir ve tahtanın bırakma anındaki fizikî durumları ile beraber ilgili fizik kanunlarına bağlıdır ve cansız olan tahtanın buna karşı çıkması söz konusu değildir. Ancak nehre bir hayvan veya insan bırakılacak olursa ne olacağını kimse kesin olarak öngöremez. Çünkü hayvan ve insanlar fizik kanunlarına tabi olmakla beraber onların mahkumu değildir, ve serbest iradeleriyle fiziğin öngöremeyeceği bir çok hareketleri yapabilirler. Hatta akıntıya zıt yönde de gidebilirler. Cansız bir insan bedenini nehre atacak olursak bu bedenin aynen tahta parçası gibi fizik kanunlarının öngördüğü şekilde hareket ettiğini görürüz. Bu da canlılarda fizik kanunlarına tabi olmayan yani fizik üstü bir varlık boyutunun varlığını apaçık bir şekilde gösterir, ve insanın sadece bir fiziksel bedenden ibaret olduğu fikrinin geçersizliğini kesin olarak ispatlar.

Bu basit deneyden de görülebileceği gibi, evrende madde ve kuvvet ile beraber bunların cinsinden olmayan bir iradenin varlığı, ve güç ve irade sahibi varlıklar için fizik kanunlarının bağlayıcı olmadığı gözlemlerle sabittir, ispatlanabilir, ve dolayısiyle bilimsel bir gerçektir. Cansız varlıklarda ve bitkilerde fizik kanunları tam hakimdir, ve bu varlıkların bir etkiye nasıl tepki vereceği önceden bellidir. Ancak insan ve kısmen hayvan gibi kast ve irade sahibi canlılarda durum böyle değildir. Tek başına bu basit gözlem bile evrenin sırf madde ve kanunlardan ibaret olduğu önkabulünü yıkmaya ve zihinleri, izlerini kendimizde gördüğümüz madde ve kuvvet üstü varlık ve alemlere çevirmeye yeterlidir. Bu izleri merdiven yapıp yukarılara çıkan kişiler için olağan şeyler mucize, mucizeler olağan şey olur.

Kapanış

Ülfet perdesi aralanınca, tüm varlıkların mucize eserleri olduğu görülür – 21 gün sonra çatlayan bir yumurtadan yürüyerek çıkan bir civciv gibi. İrade, fizik kanunlarına tabi büyük patlama evrenini delen bir oktur. İradenin varlığı, varlık aleminin madde-enerjiden ibaret olmadığının kesin delilidir. Kanun irade sıfatından gelir, ve fizik kanunları evrensel bir iradenin varlığını yansıtır. İnsanların fizik kanunlarını ihlal etme konusundaki aczlerini Allah’a teşmil etmek ve mucizeleri muhal görmek, Allah’ı da kendimiz gibi bir varlık olarak görme düşüncesinin bir sonucudur. Halbuki Allah’ın kudret ve iradesi her şeyi kuşatmıştır, ve her türlü aczden müstağnidir. İrade sahibi bir kanun koyucu, kanunların mahkumu değil hakimidir. Fizik kanunları, o kanunları koyan Allah’ı bağlamaz. Çünkü iradesiyle kanunu koymaya gücü olanın kanunu değiştirmeye ve gerekirse iptal etmeye de gücü vardır. Tüm mucizeler ve kerametler bir veya birden fazla fizik kanununun geçici ve sınırlı olarak iptal edilmesidir. Zaten bu yüzden mucizeler peygamberliğin gerekli ve yeterli bir şartı olmuştur. Neticede Allah’ın adetleri tabiat kanunları, adet dışı olaylar ise mucize veya keramettir.